Toegankelijkheidslinks Ga naar de hoofdinhoud
NPLW Logo. Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie
Helpdesk

Biobased isoleren

Bij biobased isoleren gebruik je isolatiematerialen van natuurlijke, hernieuwbare grondstoffen, zoals planten, bomen of reststromen uit de landbouw. Denk bijvoorbeeld aan isolatiematerialen van houtvezels, hennep, vlas of kurk. Hernieuwbare grondstoffen komen uit de natuur en kunnen steeds opnieuw groeien en geoogst worden binnen een korte tijd.

2 mannen op een weiland

Waarom biobased isoleren?

Biobased materialen zijn net zo breed toepasbaar als synthetische of minerale producten, zoals steenwol, glaswol, pir en pur. Ze zijn een milieuvriendelijke keuze die helpt om de CO₂-uitstoot te verminderen. En bijdraagt aan een circulaire economie, omdat de materialen aan het einde van hun levensduur vaak composteren. Bovendien krijgen bewoners meer subsidie. Meer voor- en nadelen lees je in onderstaande tabel:

Schematische weergave van voor- en nadelen van biobased isolatiemateriaal
Schematische weergave van voor- en nadelen van biobased isolatiemateriaal

Voordelen biobased isolatiematerialen

Betere luchtkwaliteit in de woning en gezondere leef- en werkomgeving

Door synthetische isolatie kan een woning vaak niet meer “ademen”. De isolatie functioneert als een regenjas die alle regen buiten houdt, maar het vocht van douchen, koken en zweten niet reguleert. Door de regenjas kan het vocht niet naar buiten en kan er schimmel ontstaan. 

De vaak oudere woningen met vochtproblemen door gebrekkige ventilatie, isolatie of verouderde bouwmaterialen dragen bij aan gezondheidsproblemen, zoals luchtwegklachten, allergieën, verergering van (kinder)astma, hoofdpijn, vermoeidheid en ademhalingsklachten. Ongeveer 10 tot 20% van de bevolking heeft gezondheidsklachten die toe te schrijven zijn aan schimmel in huis.

Biobased materialen, zoals hout of hennep, bevatten (mits juist verwerkt) in tegenstelling tot traditionele isolatiematerialen geen chemicaliën of stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Ook hebben ze een open structuur die vocht opneemt en afstaat. Dit zorgt ervoor dat de luchtkwaliteit in ruimtes beter is, en er minder risico is op gezondheidsklachten. Ook in biobased isolatiematerialen kan ongedierte gaan zitten en brand ontstaan, net zoals bij traditionele isolatiematerialen.

Werkt tegen hittestress

Nederland krijgt steeds warmere zomers. Nu zijn er jaarlijks lokaal 2 tot 8 tropische dagen waarbij het warmer is dan 30 °C. Dit kan volgens het KNMI in 2100 oplopen tot tot 43 dagen per jaar. Koeling wordt in de toekomst steeds belangrijker. Om extra hitte en energiegebruik te vermijden, is koeling door goede isolatie een alternatief voor de airco. Zo houd je de warmte buiten de woning. Dit kan bijvoorbeeld door het dak en de gevel met natuurlijke materialen te isoleren. 

Biobased isolatiematerialen, zoals cellulose, hennep en houtvezel, beperken de warmteoverdracht van buiten naar binnen en voorkomen een te hoge luchtvochtigheid. Biobased materialen zoals hennep, vlas, en stro hebben een hoge warmteopslagcapaciteit, waardoor ze warmte overdag absorberen en 's nachts geleidelijk afgeven. De tijd die warmte nodig heeft om door een materiaal te dringen heet faseverschuiving. Die tijd is langer bij biobased materialen. Dit zorgt voor een natuurlijke temperatuurregulatie en een stabiele binnentemperatuur.

Duurzaam (minder CO₂ uitstoot tijdens de productie) en geen giftige stoffen

De grondstoffen voor biobased isoleren zijn hernieuwbaar en kosten vaak minder energie om te produceren dan synthetische isolatie. Daarnaast slaan biobased grondstoffen tijdens de groei CO₂ op. Dit vermindert de hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer. De grondstoffen kunnen steeds opnieuw worden geteeld (hernieuwbaar) en dragen zo bij aan duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen.

Lagere milieubelasting, milieuvriendelijk

Omdat biobased materialen zijn gemaakt van hernieuwbare grondstoffen, zoals planten of bomen, hebben ze een lagere milieubelasting. De productie van deze materialen verbruikt minder energie en veroorzaakt minder vervuiling dan synthetische materialen. Daarnaast kun je biobased materialen vaak recyclen of composteren, wat zorgt voor minder afval.

Natuurvriendelijke en lokale productie

Productievelden van grondstoffen voor biobased isoleren dragen op verschillende manieren bij aan de natuur. Gewassen als hennep en gras verrijken de bodem, houden de bodem gezond, verbeteren de bodemstructuur, gaan erosie tegen en verbeteren de biodiversiteit. 

Veel biobased gewassen groeien zonder schadelijke pesticiden of kunstmest en beschermen daarmee de bodem- en waterkwaliteit. Biobased grondstoffen worden vaak lokaal geteeld, wat bijdraagt aan de lokale economie, de transportafstanden verkort en de CO₂-uitstoot vermindert.

Nadelen biobased isolatiematerialen

Lagere isolatiewaarde en mogelijk dikker moeten aanbrengen voor zelfde isolatiewaarde

Biobased isolatiematerialen, zoals houtvezel, hennep of vlas, hebben over het algemeen een iets lagere isolatiewaarde (hogere λ-waarde) dan traditionele isolatiematerialen zoals pur of pir. Om dezelfde thermische prestatie (RC-waarde) te behalen, is daarom een dikkere laag nodig. Afhankelijk van het materiaal kan dat 1,5 tot 2 keer zo dik zijn. Waar je bij pir bijvoorbeeld 10 cm nodig hebt voor een bepaalde RC-waarde, heb je bij biobased isolatie 15 tot 20 cm nodig.

Bij nieuwbouw of renovatie is dit goed op te vangen door in het ontwerp rekening te houden met extra isolatieruimte in wanden, vloeren of daken. Denk bijvoorbeeld aan bredere houtskeletbouwconstructies of dikkere dakopbouwen.

Daarnaast kun je warmteverlies beperken door biobased isolatie te combineren met andere energie-efficiënte maatregelen, zoals:

  • goede luchtdichtheid:dDoor kieren en naden luchtdicht af te werken (met tape, folies en afdichtmiddelen) voorkom je ongecontroleerd warmteverlies en tocht;
  • gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning (WTW): dit systeem voert vervuilde lucht gecontroleerd af en gebruikt de warmte daarvan om verse lucht op te warmen. Hierdoor bespaar je energie, verbeter je het binnenklimaat én compenseer je eventuele nadelen van dikkere muren of plafonds.

Op die manier kan biobased isolatie niet alleen milieuvriendelijk zijn, maar ook uitstekend presteren op het gebied van energie-efficiëntie.

Biobased is minder bekend  

Veel aannemers isoleren nog op een traditionele manier. Dat komt onder meer omdat:

  • ze (soms) nog niet erg bekend zijn met biobased isoleren;
  • nog niet overtuigd zijn van de voordelen;
  • er nog niet veel vraag naar is.

Kosten zijn iets hoger: (soms) duurder dan traditionele materialen

  • De productie van biobased materialen is vaak kleinschaliger en vereist duurzame processen, waardoor de productiekosten hoger liggen.
  • Veel biobased producten zijn nog in ontwikkeling, wat de (innovatie)kosten verhoogt.
  • De vraag naar biobased materialen is kleiner dan naar traditionele materialen. Hierdoor komt massaproductie minder vaak voor, en zijn er minder schaalvoordelen. Hoewel de aanschafkosten hoger kunnen zijn, worden deze vaak gecompenseerd door subsidies en andere financiële regelingen die gericht zijn op het stimuleren van duurzame bouw. Hierdoor kan het prijsverschil in de praktijk meevallen.

Beperkte beschikbaarheid 

  • Biobased isolatiematerialen werden lange tijd vooral kleinschalig geproduceerd, wat leidde tot beperkte beschikbaarheid. Inmiddels wordt er echter stevig geïnvesteerd in productiecapaciteit, en zijn veel van deze materialen al breed beschikbaar via reguliere groothandels.Hierdoor zijn de materialen beperkt beschikbaar.
  • Biobased isolatiematerialen, zoals hennep, vlas en houtwol, zijn afhankelijk van natuurlijke grondstoffen. De beschikbaarheid kan verschillen door oogstseizoenen of weersomstandigheden.
  • De biobased-keten werkt het efficiëntst als dit op lokale schaal gerealiseerd wordt, van land tot pand. Niet alle biobased materialen zijn overal even goed beschikbaar. Dit kan resulteren in langere levertijden en hogere transportkosten, vooral als het materiaal geïmporteerd moet worden. Omdat sommige materialen kwetsbaar zijn of specifieke opslagomstandigheden vereisen, kan dit leiden tot langere leveringstijden.
Biobased isolatiemateriaal gemaakt van hergebruikt textiel
Toelichting bij deze afbeelding
Biobased isolatiemateriaal gemaakt van hergebruikt textiel

Financieren van biobased isoleren

De materiaalkosten van biobased isolatie zijn op dit moment vaak hoger dan van traditionele isolatie. De kosten voor het aanbrengen van isolatiemateriaal bestaan voor een groot deel uit manuren, en die kosten zijn niet anders dan bij synthetische of minerale producten. Met subsidies, regelingen en inkoopacties is de prijs voor biobased isolatie vergelijkbaar met die van traditionele isolatie.

Gemeentelijke inkoopacties 

Gemeenten kunnen inkoopacties uitvoeren om woningeigenaren te ondersteunen die hun woning willen verduurzamen. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld isolatiemaatregelen, zonnepanelen of warmtepompen inkopen. De doelgroep, behoeften en het beoogde type duurzaamheidsmaatregelen bepalen welke aanpak passend is. 

Financiering door middel van een subsidie 

Met de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE) kan een woningeigenaar een aanvullende vergoeding aanvragen voor biobased materiaal. Het materiaal dat is goedgekeurd voor deze subsidie staat in de ISDE Meldcodelijst Biobased.  Voor particulieren en vve’s zijn er nog aanvullende subsidies. Let op: de doe-het-zelf-aanpak valt niet onder de boven genoemde regelingen. 

Overige financiering en combinatiemogelijkheden 

Daarnaast kunnen gemeenten via het Nationaal Isolatieprogramma (NIP) huishoudens met risico op energiearmoede helpen om te isoleren. Deze regeling is stapelbaar met de ISDE en de extra vergoeding voor biobased. Onderstaand een voorbeeldberekening:

IsolatiemaatregelTotale kostenISDE-subsidieBiobased-bonusNIP-bijdrageEindbedrag voor bewoner
Vloerisolatie (50 m2, biobased materiaal)€ 3.750€ 900€ 300€ 1.500€ 1.050

Toelichting:

  • Totale kosten: gemiddeld € 75 per m² bij gebruik van biobased materiaal
  • ISDE-subsidie: ca. € 15- € 20 per m², afhankelijk van het materiaal
  • Biobased-bonus: extra vergoeding van bijvoorbeeld € 6 per m²
  • NIP-bijdrage: gemeentelijke bijdrage voor huishoudens in energiearmoede, vaak 40 - 60% van de restkosten
  • Eindbedrag: wat de bewoner uiteindelijk zelf moet betalen

Samenwerken en stimuleren van biobased isoleren

Biobased isolatie raakt verschillende gemeentelijke afdelingen, en vraagt om samenwerking tussen beleid, inkoop, duurzaamheid en uitvoering. Dit zijn manieren om biobased isoleren te stimuleren:

Beleid en inkoop

  • Gemeenten kunnen biobased isolatie toepassen door hiermee maatschappelijk vastgoed (zoals scholen en gemeentegebouwen) te isoleren.
  • In het inkoopbeleid van de gemeente kun je concrete doelen (KPI’s: Kritieke Prestatie Indicatoren) opnemen, bijvoorbeeld voor het isoleren van daken, gevels of vloeren.
  • Een voorbeeld van een technische eis (uit de nieuwbouwrichtlijnen) is dat isolatiematerialen minstens 70% uit hernieuwbare grondstoffen bestaan.
  • Gemeenten kunnen de milieuprestaties van materialen meten met een Milieu Kosten Indicator (MKI)-assessment. Zo kun je bijvoorbeeld de CO2-uitstoot of herbruikbaarheid meten. 

Verankering in begroting en beleid

  • Door duurzaamheid onderdeel te maken van de jaarlijkse gemeentebegroting, ondersteun je biobased isolatie structureel.
  • Het gebruik van een duurzaamheidsfonds in combinatie met een stelpost Duurzaamheid binnen de gemeentelijke begroting kan financiële ruimte bieden voor biobased projecten.
  • Neem in het opstellen van je warmteprogramma biobased isoleren op als standaard of als mogelijkheid om te isoleren.

Samenwerking met woningcorporaties en regionale initiatieven

Landelijke en regionale samenwerking

  • De Nationale Aanpak Biobased Bouwen (NABB) stimuleert biobased bouwen. Deze aanpak richt zich op samenwerking tussen boeren, fabrikanten en bouwers.
  • Gemeenten kunnen deelnemen aan landelijke programma’s zoals het NIP, dat ondersteuning biedt voor isolatieprojecten.

Nationale Aanpak Biobased Bouwen (NABB)

De overheid streeft er met de NABB naar om in 2030 minstens 30% van de isolatie voor verduurzaming uit te voeren met biobased materialen. Dit doel is onderdeel van een bredere ambitie om biobased bouwen te stimuleren, ook voor nieuwbouwwoningen en utiliteitsbouw. Een onafhankelijk marktonderzoeksbureau voor de bouwsector werkt aan een monitoringssysteem om de toepassing van biobased producten in de bouw te meten.

Meer informatie