Monitorplan gemeente Nieuwerland

Gemeenten hebben volgens het Klimaatakkoord de regie op de opgave om uiterlijk in 2050 aardgasvrij te zijn. Als gemeente Nieuwerland willen we dat doel zelfs 5 jaar eerder bereiken. Dat is een grote en op veel vlakken uitdagende opgave. Om effectief regie te voeren hebben we inzicht nodig in waar we staan, wat in onze aanpak werkt en wat nog beter kan. Daarom gaan we aan de slag met een monitoringaanpak die dat inzicht biedt. 

Vanaf het 2^e warmteprogramma is het verplicht om inhoudelijk terug te blikken op de periode sinds het vorige warmteprogramma. Wij kiezen ervoor jaarlijks te monitoren. Dit legt de basis voor deze terugblik, en stelt ons in staat om tussentijds te kunnen bijsturen. 

In sommige gebieden zetten we de aanwijsbevoegdheid in. Dit betekent dat we in het omgevingsplan vastleggen wanneer de aardgaslevering stopt in specifieke wijken. Om de aardgaslevering daadwerkelijk te mogen stoppen moeten we als gemeente een aantal zaken waarborgen, en dit moet je als gemeente ook aan kunnen tonen. Dit doen we mede door te monitoren. In het geval van een van de waarborgen, de vergewisplicht, is monitoring zelfs juridisch bepaald: we moeten dus controleren of de beoogde einddatum haalbaar is of dat deze uitgesteld moet worden. 

We beperken ons niet tot het monitoren van de juridische onderdelen. De warmtetransitie gaat namelijk niet alleen om techniek, maar ook om gedrag en sociale veranderingen. Daarom monitoren we niet alleen kwantitatief de feiten en cijfers, maar willen we ook leren van ontwikkelingen en resultaten. Met zogenaamde reflexieve monitoring onderzoeken we ook het waarom van de ontwikkeling, om zo te leren wat wel en niet werkt in onze aanpak. Zo verbeteren we stap voor stap de uitvoering van de warmtetransitie in Nieuwerland. 

De gemeenteraad besloot in 2018 vol in te zetten op een duurzaam Nieuwerland en streeft ernaar in 2045 volledig aardgasvrij te zijn, 5 jaar eerder dan het landelijke doel. In het warmteprogramma ‘Op weg naar duurzame verwarming in Nieuwerland 2026 - 2035’ staat wat we de komende 10 jaar met onze partners gaan doen in 8 buurten, met welke aanpak en met welk beoogd resultaat. In onderstaande tabel is dit op hoofdlijnen per buurt weergegeven. Met de monitor gaan we de volgende zaken volgen:

• De aanpak: wat zijn de belangrijkste uitgevoerde maatregelen die het afgelopen jaar zijn genomen?
• (Tussen)resultaten: wat zijn de belangrijkste (tussen)resultaten die het afgelopen jaar zijn gerealiseerd? Is dit volgens de verwachting of planning?
• Resultaat: hoe gaat het met de realisatie van de gemeentelijke doelstellingen? Liggen we op koers?

Omdat we ook van de monitor willen leren, voegen we hier de volgende leervragen aan toe:

• Wat hebben we tijdens de uitvoering geleerd over onze aanpak? Wat werkt goed en wat minder?
• Wat helpt en wat belemmert in de bredere context om voortgang boeken en de doelen te realiseren?
• Wat betekenen de feiten en inzichten voor het vervolg – gaan we door met de aanpak of moeten we die bijstellen?

Hieronder werken we dit, op basis van de doelen uit het warmteprogramma, verder uit per bijbehorend monitoringonderdeel. 

Algemene monitoring warmteprogramma

Vanaf het 2^e warmteprogramma is het verplicht om inhoudelijk terug te blikken op de voortgang. Daarom monitoren we: 

• hoeveel woningen al aardgasvrij zijn of dit nog worden;
• hoeveel woningen al geïsoleerd, aardgasvrij-ready of anders verduurzaamd zijn of dit nog worden. 

Deze gegevens koppelen we aan de beoogde warmteoplossing van elk gebied, zoals beschreven in het warmteprogramma en uitvoeringsplan.

Monitoring in gebieden met voornemen tot aanwijsbevoegdheid 

In 3 gebieden is aanvullende monitoring nodig, die deels verplicht is om te controleren of de gemeente voldoet aan de juridische waarborgen voor de inzet van de aanwijsbevoegdheid. In het kader van de vergewisplicht moeten we aantonen dat de hele energie-infrastructuur, dus ook de gebouwaansluitingen, klaar zijn om warmte te leveren op het moment dat aardgaslevering stopt. Is dit niet zo, dan zal de gemeente het omgevingsplan opnieuw wijzigen om de einddatum voor de stop van aardgaslevering uit te stellen.

Om te beoordelen of we de einddatum moeten uitstellen, gebruiken we in de wijken waar een warmtenet beoogd is gegevens van het warmtebedrijf. Zij leveren daarnaast ook informatie aan over het aantal eigenaren dat kiest voor een opt-out en een eigen warmtealternatief realiseert. In de monitoring brengen we de voortgang hiervan in kaart. We zetten daarnaast extra communicatie in om bewoners te bereiken die nog geen binnenhuisinstallatie voor de nieuwe warmtelevering hebben  laten plaatsen. We weten of dit nodig is door 6 maanden voor de stop van aardgaslevering op te vragen bij het warmtebedrijf.

Om de andere juridische waarborgen te bewaken, monitort gemeente Nieuwerland ook het participatietraject voorafgaand aan het wijzigen van het omgevingsplan, als onderdeel van de monitoring van het hele participatietraject van plan tot realisatie. In de periode tot de stop van aardgaslevering monitoren we ook de betaalbaarheid van het gekozen alternatief. In het uitvoeringsplan staat per gebied hoe de gemeente zich aan de waarborgen houdt. In de minimaal 8 jaar tussen de wijziging van het omgevingsplan en de stop van aardgaslevering kan er veel veranderen. Daarom wil de gemeente in deze periode de waarborgen periodiek toetsen met monitoring. Wanneer daaruit blijkt dat de gemeente niet of onvoldoende aan deze waarborgen kan voldoen, wordt de raad geadviseerd de stop van de aardgaslevering uit te stellen.

Aanvullende monitoring

We monitoren het participatietraject, de haalbaarheid en de betaalbaarheid ook in de gebieden waar we geen aanwijsbevoegdheid inzetten maar wel met een gebiedsgerichte aanpak met een uitvoeringsplan werken. Dat sluit aan bij de doelen in ons warmteprogramma. Omdat het programma daarnaast nog andere ambities bevat, breiden we de monitoring uit tot meer dan de juridische verplichtingen of wat uit waarborgen voortkomt.

We willen per gebied ook financiële regelingen volgen, zoals de ISDE, SVVE en gemeentelijke subsidies. Zo krijgen we inzicht in wat mensen zelf al doen aan isolatie of warmtepompen plaatsen. Daarnaast kijken we specifiek naar de voortgang van 3 doelgroepen in relatie tot de daarvoor gestelde doelen: 

• huishoudens met energiearmoede;
• vereniging van eigenaren (VvE’s);
• bewonersinitiatieven. 

Verder willen we kijken naar de impact van het beleid op de CO₂-uitstoot en het energieverbruik van de gebouwde omgeving. Ook het perspectief van bewoners en andere betrokkenen vinden we belangrijk. Daarom monitoren we niet alleen de hoeveelheid of het bezoek van participatieactiviteiten, maar ook de signalen die daarin naar voren komen.

Lerende monitoringaanpak

De gemeente Nieuwerland wil niet alleen de voortgang monitoren, maar ook begrijpen waarom ontwikkelingen plaatsvinden. Daarom kiezen wij voor een lerende monitoraanpak. We brengen niet alleen de feiten en cijfers over de voortgang en doelen in beeld, maar organiseren ook reflectie op wat goed gaat en beter kan. Dat helpt ons om effectief invulling te geven aan onze regierol en op tijd bij te sturen. Naast monitoringvragen werken we daarom ook met leervragen over oorzaken of verbeterpunten.

Met deze lerende aanpak willen we als gemeente ook verder vooruitkijken: liggen we nog op koers om in 2045 aardgasvrij te zijn, waarom wel of niet en moeten we bijsturen? 

De antwoorden en inzichten uit de monitoring- en leervragen moeten uiteindelijk leiden tot conclusies en vervolgacties. Op basis van de monitor stellen wij daarom een jaarlijkse voortgangsrapportage op, waarmee we collega’s, gemeenteraad, bewoners en andere betrokkenen informeren over de voortgang en de geleerde lessen. Om dit goed te organiseren werken we met een vaste monitoringcyclus die we elk jaar uitvoeren.

De monitorcyclus duurt een kalenderjaar en bestaat uit 5 vaste fasen:

Voor de monitor maken we zoveel mogelijk gebruik van intern beschikbare informatie, openbare bronnen en gegevens van onze directe partners. Zo blijft de extra werkdruk van betrokkenen beperkt. Omdat de monitor ook de kans biedt om wijkoverstijgend stil te staan bij de voortgang en leerervaringen, vullen we de gegevens aan met een beknopte enquête en een werksessie.

De gegevensverzameling bestaat uit:

Een analyse van openbare en semi-openbare bronnen

De monitoringsverantwoordelijke verzamelt gegevens uit openbare en semi-openbare databronnen en voegt deze toe aan de eigen database. Dit gebeurt elk jaar in fase 2 van de monitoringcyclus.

Een analyse van intern beschikbare informatie en informatie van directe partners 

Alle projectleiders die verantwoordelijk zijn voor onderdelen van het monitoringsdoel leggen de belangrijkste voortgangsinformatie per wijk elk half jaar vast in het centrale woningvolgsysteem. Welke informatie belangrijk is hangt af van de wijkuitvoeringsplannen. 

Beknopte vragenlijst 

Met een beknopte vragenlijst verzamelen we aanvullende feiten, cijfers en leerervaringen bij projectleiders en bij onze partners: netbeheerder Stalis, woningcorporatie Huis&Haard, warmtebedrijf Hestia, de bewonersinitiatieven Zonnedorp en de Warmtetappers, en de BuurtEnergieCooperatie (BEC).

Werksessie

In een werksessie met projectleiders en een selectie van onze partners gaan we dieper in op de leerervaringen uit de enquête. Wat zijn belangrijkste inzichten en de rode draden?

Bewonersperspectief

Het perspectief van bewoners is essentieel. We volgen dit door de vertegenwoordigers van onze bewonersinitiatieven elk jaar mee te nemen in de vragenlijst en de werksessie. Daarnaast vragen we bewoners bij participatiemomenten om feedback. Eens in de 2 jaar halen we gericht ervaringen van bewoners op met bijvoorbeeld vragenlijsten, inloopavonden of een koffiekar in de wijk.

Met deze informatiebronnen komt er een derde kolom bij de tabel: 

Voor de uitvoering van de monitor stellen we een team samen van een projectleider en een medewerker, beiden 0,3 FTE. Samen verzamelen en analyseren ze de informatie en stellen ze de voortgangsrapportage op. Ze werken hierbij nauw samen met de rest van het projectteam. 

Het managementteam warmte is de intern opdrachtgever van het monitorteam en vormt de begeleidingsgroep. De afstemming gebeurt in deze fasen:

• Fase 1: bespreken van het proces, de planning, en eventuele aandachtspunten.
• Fase 3: voorbereiding op de bredere reflectiesessie.
• Fase 4: bespreken van het concepteindrapport.
• Fase 5: bespreken van de opvolging.

De Programmamanager Duurzaamheid zorgt daarnaast voor de afstemming met het college van burgemeester en wethouders (B&W) en biedt de voortgangsrapportage met de verantwoordelijk wethouder aan de gemeenteraad aan.

Opvolging resultaten

De gemeente past de plannen aan als de monitorresultaten daar aanleiding toe geven. Heeft dit gevolgen voor het budget, planning of doelen, dan neemt het managementteam van de gemeente hierover een besluit. In andere gevallen beslist het projectteam. 

Het is mogelijk dat de monitor leidt tot een wijziging van het volgende warmteprogramma en/of omgevingsplan. Bijvoorbeeld als er een andere warmteoplossing nodig is omdat de eerdere niet haalbaar bleek, of als de datum voor het einde van aardgaslevering niet haalbaar bleek. Voor vaststelling van het warmteprogramma is een nieuw besluit van het college van B&W nodig. Over het omgevingsplan besluit de gemeenteraad. Wanneer dit nodig is worden zij hierover door het team geïnformeerd via de Programmamanager Duurzaamheid en projectleider van de monitor.  

• Praktijkvoorbeeld: Warmtetransitie in beeld in Assen dankzij monitoring