Milieueffectrapportage (mer) bij het warmteprogramma

Het plan-milieueffectrapport (plan-MER) beschrijft de verwachte milieueffecten van gemaakte keuzes in het warmteprogramma. Denk hierbij aan thema’s als lucht, bodem, geluid, water, landschap, natuur en gezondheid. Plan-MER draagt zo bij aan een zorgvuldige en transparante besluitvorming over het warmteprogramma. En helpt bij het creëren van  draagvlak bij inwoners, ondernemingen en maatschappelijke organisaties. De procedure die hierbij hoort noemen we plan-milieueffectrapportage (plan-mer).

In sommige gevallen wordt een plan-mer-beoordeling toegepast. Een plan-mer-beoordeling is verplicht als het plan ´kaderstellend´ is voor projecten die milieueffecten kunnen hebben, maar de projecten niet mer-plichtig of mer-beoordelingsplichtig zijn.

Bij het opstellen van een warmteprogramma geldt vaak een plan-mer-plicht. Dat geldt vooral bij warmteprogramma’s die kaders stellen voor de ontwikkeling of realisatie van collectieve warmtenetten. Bij het inzetten van all-electric-warmteoplossingen kan sprake zijn van aanzienlijke milieueffecten vanwege bijvoorbeeld geluidshinder. Dan moeten gemeenten hoogstwaarschijnlijk een plan-mer-beoordeling uitvoeren om te bepalen of een milieueffectrapportage nodig is. Meer informatie hierover vind je in de handreiking mer in de warmtetransitie.

Een plan-mer kost tijd, geld en inzet van mensen met inhoudelijke kennis. Houd hier rekening mee als je het traject richting het (vaststellen van het) warmteprogramma voorbereidt.

Een veelgestelde vraag is of een plan-mer verplicht is bij een warmteprogramma. We spreken dan van de zogenaamde plan-mer-plicht. In veel gevallen is het antwoord: ja. Dat geldt met name bij warmteprogramma’s die kaders stellen voor de ontwikkeling of realisatie van collectieve warmtenetten. Ook bij het inzetten van bijvoorbeeld all-electric-warmteoplossingen kan sprake zijn van aanzienlijke milieueffecten. In die gevallen moet de gemeente een plan-mer-beoordeling uitvoeren om te bepalen of een milieueffectrapportage nodig is. 

Stelt het warmteprogramma geen kaders voor warmtenetten en veroorzaken de alternatieve warmtetechnieken naar verwachting geen aanzienlijke milieueffecten? Dan kan het zijn dat er geen plan-mer-plicht of plan-mer-beoordelingsplicht geldt. De gemeente moet dit goed gemotiveerd onderbouwen in het warmteprogramma.

Gebruik het beslisschema uit de Handreiking om te bepalen wat in jouw situatie nodig is. 

De plan-mer en de plan-mer-beoordeling verlopen via verschillende stappen. Hieronder vind je per procedure een overzicht van de belangrijkste stappen. De exacte aanpak kan per situatie verschillen, maar dit geeft houvast bij het organiseren van het proces.

Een plan-mer is veel uitvoeriger dan een plan-mer-beoordeling.

Naast de handreiking kun je een aantal praktische formats downloaden over de inhoud en procedure van plan-mer: 

Kijk voor een toelichting op de wettelijke inhoudseisen en invulling van een Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD), plan-mer of plan-mer-beoordeling op de website van IPLO of Commissie mer.

Naast de formats zijn er aandachtspunten en voorbeelden uit de eerste ervaringen van gemeenten met de toepassing van de mer en mer-beoordeling:

• De gemeente Utrecht: NRD Plan-MER Warmteprogramma Utrecht (pdf), Milieueffectrapport beleidsnota warmte en warmteprogramma en Warmteprogramma Utrecht
• De gemeente Zwolle: Notitie Reikwijdte en Detailniveau Zwolle (pdf)
• De gemeente Eindhoven: Notitie Reikwijdte en Detailniveau Eindhoven (pdf)

Dat iedere gemeente apart een milieueffectrapportage (MER) laat opstellen en beoordelen, kan leiden tot hoge kosten en capaciteitsproblemen bij gemeenten, adviesbureaus en de Commissie mer. Dit vertraagt de besluitvorming over het warmteprogramma. NPLW werkt daarom aan verschillende producten om gemeenten te ondersteunen bij het opstellen van de MER. Hiermee kunnen gemeenten sneller, makkelijker en goedkoper voldoen aan hun mer-plicht en mer-beoordelingsplicht. 

Eind januari 2026 willen we de volgende producten gereed hebben:

Modelrapportage MER bij het warmteprogramma 

Deze modelrapportage helpt gemeenten om op een uniforme, efficiënte en zorgvuldige manier invulling te geven aan de MER bij het warmteprogramma. Het vormt een praktische aanvulling op de handreiking MER in de warmtetransitie (pdf). Waar de handreiking vooral uitlegt wanneer een plan-mer-plicht geldt en hoe je een MER opstelt binnen het warmteprogramma, biedt de modelrapportage een uitgewerkt en toepasbaar voorbeeld voor als je met een plan-MER aan de slag gaat. 

Met deze modelrapportage:

• krijgen gemeenten een praktisch houvast bij de structuur, inhoud en afwegingsruimte van de MER;
• zijn gemeenten, adviesbureaus en de Commissie mer minder tijd, kosten en capaciteit kwijt aan de MER. 

De modelrapportage is gebaseerd op de ervaringen met de plan-MER van de gemeente Utrecht, aangevuld met inzichten van de Commissie mer en bevindingen van andere gemeenten. 

Standaard opdrachtomschrijving 

De opdrachtomschrijving is voor gemeenten die een advies- of ingenieursbureau willen inschakelen voor de MER. De omschrijving helpt om:

• de aanbesteding en opdrachtverlening makkelijker te maken;
• de kwaliteit en consistentie van opdrachten richting bureaus te verbeteren;
• een goede aansluiting tussen de modelrapportage en de uitwerking in de praktijk te waarborgen.

Inzicht in reikwijdte en detailniveau per stap in het planproces

Er komt een informatiedocument met helderheid over welk detailniveau en welke reikwijdte passend zijn bij elke fase van het gemeentelijke planproces, zoals de omgevingsvisie, het warmteprogramma, het uitvoeringsplan en het omgevingsplan.

Planning en vervolgstappen

NPLW wil de modelrapportage en de standaard opdrachtomschrijving eind januari 2026 gereed hebben. We streven ernaar om de wijktypen en warmtetechnieken die in deze modelrapportage ontbreken, aan een latere versie toe te voegen.

• Warmteprogramma