Verbindende en faciliterende rol gemeente Westland bij geothermieprojecten

De rol die de gemeente aanneemt is afhankelijk van de wettelijke taken, maar is vooral verbindend en faciliterend. Vanaf de start heeft zij bijvoorbeeld samen met tuinbouwondernemers geologische onderzoeken laten uitvoeren om de potentie van de geothermie in de diepe ondergrond te verkennen. 

Vanwege de hogere aardgasprijzen waren tuinders in 2008 op zoek naar alternatieven voor aardgas. Geothermie leek een oplossing. De gemeente Westland hield zich toen ook al bezig met de energietransitie, CO₂-reductie, de herstructurering en modernisering van het glastuinbouwareaal. Westland is een belangrijke greenportgemeente en glastuinbouw is de ruggengraat van de Westlandse economie. Vergroening van het glastuinbouwgebied is een belangrijke randvoorwaarde voor de toekomstbestendigheid van het glastuinbouwcluster. 

De gemeente heeft vanaf de start samen met tuinbouwondernemers geologische onderzoeken laten uitvoeren om de potentie van het geothermie aanbod in de diepe ondergrond te verkennen. Deze studies gaven inzicht in het geothermisch potentieel (waar en hoeveel). Deze inzichten waren aanleiding voor de gemeente om een opsporingsvergunning aan te vragen. 

In 2008 heeft de gemeente een opsporingsvergunning voor het gehele Westlandse grondgebied aangevraagd en verkregen. Dat was toen nog mogelijk. Tegenwoordig niet meer. Doel van de gemeente was om te zorgen dat de warmte in de ondergrond niet terecht zou komen bij een beperkt aantal ondernemers maar bij zo veel mogelijk eindgebruikers. Dat werd de gemeente in eerste instantie niet in dank afgenomen door de individuele initiatiefnemers. Het gaf de gemeente wel een positie om met initiatiefnemers samen te werken en de maatschappelijke doelstellingen te benadrukken. De gemeente droeg delen van de opsporingsvergunning over aan initiatiefnemers als zij een project wilden realiseren. Dat is uiteindelijk voor het gehele grondgebied gebeurd.

De Westland Agenda is in 2009 opgestart. Een initiatief van het bedrijfsleven en de gemeente om sterker uit de crisis te komen. Een van de projecten was de realisatie van het eerste geothermieproject in Westland. Met inleg van € 1 miljoen vanuit gemeente en € 1 miljoen vanuit de bank is vervolgens een tender gestart om initiatiefnemers van geothermieprojecten te stimuleren een eerste doublet te realiseren. Er is een projectgroep ingesteld met vertegenwoordigers uit (tuinbouw) bedrijfsleven en gemeente. Deze groep stelden een tenderregeling met inzet van revolverende middelen (€ 2 miljoen) op. 7 geothermie-initiatieven maakten hier gebruik van, waarvan de eerste in 2012 is gerealiseerd.

Het organiseren van geothermieprojecten werd steeds duurder en omvangrijker. Van den Bosch realiseerde bijvoorbeeld een doublet voor ongeveer € 7 miljoen terwijl de kosten voor een gemiddeld Westlands project tegenwoordig al snel rond de € 25-30 miljoen liggen. 

Dit innovatieve project had als doel naar 4 km diepte te boren. Vanaf het begin waren HVC en JUVA (netbeheerder) en minstens 40 glastuinbouwbedrijven betrokken. Om het Trias project van de grond te krijgen heeft de gemeente Westland in 2015 een garantie verstrekt aan HVC zodat de financiering afgerond kon worden. Door de ervaringen van het Trias project hebben JUVA en HVC een nieuwe werkmaatschappij opgericht: Energie Transitie Partners (ETP). Gemeente Westland en provincie Zuid-Holland ondersteunden ETP met een substantiële subsidie. ETP zorgde voor:

• oprichting geothermiecoöperaties in de verschillende gebieden van Westland;
• voorbereidende werkzaamheden om nieuwe geothermiedoubletten te kunnen realiseren;
• voorbereidende werkzaamheden om een Westland dekkend warmtenet te realiseren (Warmtenetwerk Westland).

Om het potentieel aan geothermie zo goed mogelijk te benutten is een verdeling bovengronds gewenst. Het koppelen van doubletten via Warmtenetwerk Westland om uitwisseling van warmte mogelijk te maken vergroot het afzetpotentieel. Bovendien wilde gemeente Westland altijd de gebouwde omgeving aansluiten op het warmtenet om inwoners die van het aardgas af willen een alternatief bieden naast de all-electric varianten. 

Verbinden door samen met (glastuinbouw) ondernemers en verbonden partijen (HVC en JUVA) initiatieven mogelijk te maken. Ondersteuning in de vorm van subsidies, in het uiterste geval verlenen van garanties. Gemeente Westland lobbyede samen met provincie Zuid-Holland en de stakeholders van Warmte netwerk Westland om subsidie voor de onrendabele top voor het aanleggen van koppelleidingen en over-gedimensioneerde leidingen. Dit deden ze bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Ze kregen een aanzienlijk subsidiebedrag (begroting Rijk 2021). Ook stelde Westland zelf een subsidieregeling open voor initiatiefnemers die een bijdrage leveren aan de totstandkoming van Warmte Systeem Westland. De subsidie is bestemd voor koppelleidingen. 

Daarnaast stelt Westland ambtelijke capaciteit beschikbaar om tracés en omgevingsvergunningaanvragen/ vergunningaanvragen op basis van de Algemene Verordening Ondergrondse Infrastructuur voor te bereiden en boorlocaties te onderzoeken. Dit gebeurt in zogenaamde werkateliers waarbij gekeken wordt of er meekoppelkansen zijn en waarvoor overeenkomsten worden opgesteld voor de uitvoering van werkzaamheden (o.a. verkeersregelaars, vervanging wegdek). Alles om inwoners zo weinig mogelijk overlast te bezorgen tijdens de uitvoering van de werkzaamheden. 

In het algemeen communiceert gemeente Westland over geothermie en het warmtenet in het kader van de energietransitie en publiceert zij besluiten volgens de Awb. De communicatie over concrete projecten naar burgers loopt via de initiatief nemende partijen. Zij organiseren bijvoorbeeld bewonersbijeenkomsten en gaan indien nodig bij buren of andere belanghebbenden op huisbezoek.

Gemeente Westland signaleerde een aantal publieke belangen die het uitgangspunt vormen voor het handelingsperspectief voor de gemeente. Het betreft de volgende belangen:

• Betaalbaarheid: de gemeente maakt onderscheid tussen grootverbruikers (tuinbouw) en kleinverbruikers.
• Duurzaamheid.
• Beperken overlast in de buitenruimte.
• Potentiële warmte ontsluiten voor zo veel mogelijk eindgebruikers.
• Kaders voor toegang tot het warmtenet/ keuzevrijheid.
• Tempo bepaling van de uitrol.
• Realisatie van onafhankelijk beheerd warmtenet.

De rol van de gemeente is hier beperkt, omdat de eerste warmtenetten en geothermiedoubletten in glastuinbouwclusters zijn gelegen en de glastuinbouwondernemers deze exploiteren. Het gaat in beginsel om een vrije markt. Gemeente moet wel altijd alert zijn dat er geen inbreuk wordt gepleegd op de Wet markt en overheid, mededingings- en aanbestedingsbeleid. De situatie wordt bovendien anders als er woonwijken worden aangesloten. Dat is bij enkele nieuwbouwwijken in Westland al het geval geweest. De contractering loopt dan via de projectontwikkelaars. Voor de bestaande gebouwde omgeving zijn de (in voorbereiding zijnde) Wet Collectieve Warmte en Warmte Transitie Visie leidend. 

Tenslotte is gemeente Wetsland verantwoordelijk voor het behartigen van de belangen van bedrijven en inwoners bij het verstrekken van omgevingsvergunningen, winningsplannen, mijnbouwvergunningen in overeenstemming Mijnbouwwet en Wet Ruimtelijke Ordening. Hiertoe stemt gemeente Westland af met Omgevingsdienst en Veiligheidsregio.

Veiligheid is geen knelpunt, maar een belangrijk onderwerp. Het Staatstoezicht op de Mijnen heeft in 2017 een rapport genaamd 'de staat van de sector' gestuurd naar de minister. Het betrof een kritisch rapport waarin onder andere aandacht werd gevraagd voor milieu- en veiligheidsrisico’s. Ook werd door SodM gewezen op de achterstand op het gebied van de verleende winningsvergunningen. Deze achterstand is voor Westland inmiddels ingelopen. Bij de beoordeling van de winningsplannen vroeg de gemeente aandacht voor onder andere het beperken van milieuschade als gevolg van vermenging/ verontreiniging van zoet watervoerende lagen of oppervlaktewater met zout formatiewater. Met name de bebuizing van de oudere systemen baren zorgen.

De effecten van geothermie boringen zijn zo klein dat de effecten op de omgeving nauwelijks meetbaar zijn. Dit blijkt uit verschillende rapporten. Ook omdat er geen geothermieboringen plaatsvinden in de buurt van water-win locaties heeft gemeente Westland geen zorgen over mogelijke problemen ten aanzien van de drinkwatervoorziening. 

Het gaat om kapitaalintensieve, risicovolle projecten met vooral grote voorinvesteringen. Warmteafzet moet aan het begin van het project voor de gehele projectperiode vastgelegd worden. Dat is een moeilijk proces en de reden dat geothermie in Westland zo’n grote vlucht heeft genomen is vanwege de hoge warmte afzetgraad van het tuinbouwcluster. In de gemeente Westland zijn inmiddels goede, aantoonbare ervaringen zodat financiers goed vertrouwen hebben in de Westlandse projecten. Naarmate het warmtenet groeit wordt daarnaast ook de afzetgarantie groter.

• Geothermie
• Ontwerp-instemmingsbesluit aardwarmte winningsplan Naaldwijk (pdf) | NLOG Nederlandse Olie- en Gasportaal
• Warmtevisie Westland | Gemeente Westland
• Geothermieproject Aardwarmte Maasdijk | Aardwarmte Maasdijk
• Warmtenetwerk Westland | Warmtenetwerk Westland