Toegankelijkheidslinks Ga naar de hoofdinhoud
NPLW Logo. Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie
Helpdesk

Samenwerken met bewonersinitiatieven

Bewonersinitiatieven dragen bij aan bewonersbetrokkenheid en draagvlak. En ze brengen waardevolle kennis in over de lokale praktijk, situatie en sentimenten. Een goede samenwerking kan ervoor zorgen dat je als gemeente je doelen in de warmtetransitie sneller bereikt. Op deze pagina lees je welke afwegingen en fases er zijn in de samenwerking met bewonersinitiatieven.

Vier mensen overleggen aan een tafel

Visieontwikkeling en het warmteprogramma

Heb je als gemeente een visie ontwikkeld op de samenwerking met bewonersinitiatieven? Het warmteprogramma leent zich er goed voor om deze visie in op te nemen. Zie ook: Hoe geef je bewonersinitiatieven een plek in het warmteprogramma?

Oriëntatie op het bewonersinitiatief

Voordat je samenwerking met een bewonersinitiatief aangaat, onderzoek je waar het bewonersinitiatief zich op richt en hoe het is georganiseerd. Richt het initiatief zich op energiebesparing door isolatie, inkoop van individuele systemen zoals een warmtepomp of met een collectieve oplossing zoals een warmtenet? En welke organisatievorm heeft het initiatief gekozen? Lees op welke manieren bewoners zich organiseren.

Houd er ook rekening mee dat initiatieven zich nog kunnen ontwikkelen. Een initiatief dat zich in het begin bijvoorbeeld alleen bezighoudt met isolatie kan later ook de collectieve opties gaan verkennen. Het is ook de moeite waard om met initiatieven in gesprek te gaan, die nog niet zijn uitgewerkt. Door samen een haalbaar tijdspad af te spreken, kun je toewerken naar de benodigde randvoorwaarden.

Ondersteunen van bewonersinitiatieven

Gemeenten kunnen bewonersinitiatieven op verschillende manieren ondersteunen, namelijk met:

  • geld, kennis en praktische hulp, zoals contacten of het beschikbaar stellen van een zaaltje voor bijeenkomsten;
  • laagdrempelige, kleinschalige steun voor startende initiatieven, zoals hulp bieden bij het betrekken van de buurt of met communicatie;
  • intensievere steun met strengere voorwaarden voor initiatieven die volwassener zijn. Bijvoorbeeld met geld voor onderzoek of werkzaamheden van het initiatief.

Ga je als gemeente in gesprek met bewonersinitiatieven over de vorm van ondersteuning die je kunt bieden? Dan is het belangrijk om open te zijn over de gemeentelijke belangen en wensen. En over de kaders waarbinnen warmteoplossingen mogelijk zijn.

De ondersteuning hoeft niet alleen van de gemeente te komen. Ook op provinciaal en landelijk niveau zijn er kennispartners en subsidieregelingen beschikbaar. Daarnaast kan een lokale koepel of steunpunt een waardevolle rol spelen door startende initiatieven te ondersteunen met praktische kennis en het bevorderen van samenwerking en gezamenlijk leren.

Afwegingen maken over samenwerking

Er zijn 5 thema’s waarover je als gemeente afwegingen kunt maken. 

ThemaWaaromWat doe je?
Paraatheid gemeentelijke organisatieZonder een goede interne organisatie kunnen initiatieven vastlopen door trage besluitvorming of onduidelijkheid.Beoordeel of de gemeentelijke organisatie voldoende is toegerust om met bewonersinitiatieven samen te werken: is er voldoende capaciteit, kennis, lerend vermogen, interne afstemming en mandaat? 
Volwassenheid van het initiatiefInitiatieven verschillen sterk in volwassenheid. Door dit goed in beeld te brengen, voorkom je dat initiatieven overvraagd worden en kun je passende ondersteuning bieden die aansluit bij hun groeipad (opgroeiruimte).Maak een bewuste inschatting van de (potentiële) toegevoegde waarde van het initiatief en bekijk waar het staat in de ontwikkeling: heeft het voldoende kennis, organisatiekracht, lerend vermogen en uitvoeringscapaciteit?
Financiële en organisatorische ondersteuningZonder structurele ondersteuning kunnen bewonersinitiatieven onvoldoende groeien of voortbestaan. Een duidelijke, vooraf doordachte ondersteuningsstrategie voorkomt ad-hoc-beslissingen, creëert stabiliteit en vergroot de kans op duurzame samenwerking.Bepaal welke middelen (financieel, ambtelijk, procesbegeleiding) je beschikbaar stelt, onder welke voorwaarden en voor welke fases. Organiseer dit voor de langere termijn. Zorg ook voor toegang tot onafhankelijke kennis.
Realiteitszin van het planEen plan kan aantrekkelijk klinken, maar zonder realistische basis (technisch, financieel en maatschappelijk) is het niet uitvoerbaar. Een tijdige toets voorkomt teleurstellingen en onnodige investeringen van zowel gemeente als initiatief. Tegelijk voorkom je dat plannen onterecht te vroeg worden afgeschreven.Beoordeel vroegtijdig de technische, financiële en maatschappelijke haalbaarheid van het initiatief. Kijk daarbij naar korte, middellange en lange termijn.
DraagvlakZonder voldoende draagvlak kan een initiatief weerstand bij bewoners oproepen. Maatschappelijke inbedding en een democratisch proces, vergroten de legitimiteit én de slagingskans van het initiatief.Breng in kaart hoe breed het initiatief gedragen wordt in de wijk, en hoe besluitvorming tot stand komt. Stimuleer transparantie en inclusiviteit in het proces.

Dit afwegingskader is tot stand gekomen op basis van onderzoek van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, in samenwerking met Energie Samen.

4 fasen in de samenwerking

Elk initiatief kent een eigen dynamiek en ontwikkeltempo. Door de samenwerking op te delen in fasen, ontstaat houvast: het helpt om gezamenlijk te bepalen wat er op elk moment nodig is en welke vervolgstappen passend zijn. 

We gaan uit van 4 fasen om de samenwerking te structureren en de afwegingen per fase in te delen. De opstartfase is belangrijk. Hier maakt de gemeente de meeste afwegingen over de samenwerkingen. In gesprek met het initiatief geeft de gemeente aan hoe het initiatief kan doorgroeien en wat daarvoor nodig is.  

Per fase hebben we de afwegingen waar je als gemeente over nadenkt op een rij gezet. Ook hebben we concrete vragen voor het gesprek intern en mét het bewonersinitiatief geformuleerd. Je kunt hieronder per fase een werkblad downloaden voor de interne voorbereiding en het gesprek met bewonersinitiatieven. 

  1. Opstarten – Download het werkblad afwegingen in de opstartfase (pdf)
  2. Uitwerken – Download het werkblad afwegingen in de uitwerkingsfase (pdf)
  3. Ontwikkelen – Download het werkblad afwegingen in de ontwikkelfase (pdf)
  4. Uitvoeren en beheren - In latere fases worden afwegingen minder, doordat afspraken formeler worden vastgelegd of rollen door de Autoriteit Consument & Markt worden bepaald. In de laatste fase van uitvoering en beheren hebben we (voor nu) geen nieuwe afwegingen meer geïdentificeerd.

Meer informatie