Ventilatie: onmisbaar bij verduurzaming

• Bewustwording vergroten: bewoners informeren over het belang van ventilatie, specifiek in combinatie met isolatie en ventilatie.
• Ventilatie-eisen standaard meenemen in verduurzamingsbeleid of subsidies. En daarin de toepassingen aanmoedigen van energiezuinige systemen, bijvoorbeeld met sensorsturing en warmteterugwinning.
• Ondersteuning bieden aan bewoners: verwijzen naar betrouwbare informatie, zoals Milieu Centraal of Binnenklimaat Nederland. Helpen bij de keuze van een ventilatiesystemen, bijvoorbeeld via lokale energiecoaches.
• Samenwerking stimuleren: breng bouwkundigen, installateurs en adviseurs bij elkaar en neem ventilatie standaard op in prestatieafspraken, wijkgerichte aanpakken of renovatieprojecten.

Ventilatie zorgt ervoor dat vervuilde lucht en vocht uit een woning worden afgevoerd en verse buitenlucht binnenkomt. Dit is nodig voor:

• gezonde lucht in huis: minder CO₂, fijnstof en vocht
• schimmel en condens voorkomen
• comfort en goed verblijfsklimaat voor bewoners

De ventilatie in nieuwbouw moet voldoen aan de wettelijke eisen in de bouwregelgeving van de Omgevingswet. In de praktijk is CO₂-concentratie vaak de graadmeter van luchtkwaliteit. Voor bestaande bouw gelden de regels van hoofdstuk 5 van het BBL (Besluit bouwwerken leefomgeving), die sinds 1 januari 2024 van kracht zijn. Dit hoofdstuk bevat minder strenge eisen, die worden afgestemd op de aard van de werkzaamheden. Er geldt:

• Er is een "resultaatsverplichting" voor onderdelen die je verandert: als je bijvoorbeeld ventilatieroosters vervangt, moeten die wel aan de minimale eisen voldoen.
• Je hoeft niet het hele gebouw op nieuwbouwniveau te brengen.
• Er is sprake van een "geen verslechtering"-principe: je mag de bestaande situatie niet slechter maken dan die was.

Ventileren gebeurt continu, 24 uur per dag. Spuien of luchten is tijdelijk en intensief, zoals ramen openzetten na schilderwerk of bij rook. Beide zijn noodzakelijk en vragen om aparte oplossingen. In oudere woningen worden ramen soms nog als ventilatiemiddel gebruikt, maar dat is onwenselijk: bewoners sluiten deze vaak bij kou of wind.

Bij het verduurzamen van woningen worden naden en kieren vaak gedicht om energieverlies te beperken. Daardoor is er geen ventilatie via ongecontroleerde luchtstromen. Alleen met een goed ontworpen ventilatiesysteem komt er genoeg frisse lucht binnen voor een gezond binnenklimaat.

Er zijn 3 belangrijke uitgangspunten:

• Zorg voor toevoer en afvoer van lucht, in elke ruimte en in de hele woning.
• De zwakste schakel bepaalt de werking: is 1 van de onderdelen onvoldoende, dan is de hele ventilatie onvoldoende.
• Denk aan het gebruiksgemak en comfort: bewoners moeten het systeem goed kunnen bedienen en prettig ervaren.

Ook moet de ventilatie passen bij het gekozen alternatief voor aardgas. Verwarming en ventilatie beïnvloeden namelijk samen het comfort in huis. Denk daarom aan de afgifte-temperatuur van de verwarming, of de verwarming komt van radiatoren of vloerverwarming, de mate van isolatie en de manier waarop verse lucht wordt aangevoerd.

Een goed ventilatiesysteem zorgt voor zowel een continue  toevoer als  afvoer van lucht. Alleen dan is er voldoende luchtverversing voor een gezond binnenklimaat. Er zijn 3 hoofdtypen ventilatie:

1. Natuurlijke ventilatie: via roosters en kieren, afhankelijk van wind en temperatuurverschil.
2. Mechanische ventilatie: afvoer en toevoer via ventilatoren.
3. Hybride systemen: een combinatie van natuurlijke toevoer en mechanische afvoer in de keuken, badkamer en wc.

Welk systeem geschikt is, hangt af van meerdere factoren zoals woningtype, plattegrond, bouwkundige mogelijkheden, bewonersvoorkeuren en energieambitie. Zowel systemen met natuurlijke toevoer en mechanische afvoer, als volledig mechanische systemen kunnen zorgen voor goede ventilatie. Bekijk hieronder bij de keuzehulp de verschillende soorten.

Kijk in onderstaand schema welk ventilatiesysteem geschikt is voor welk temperatuurniveau. Ventilatiesystemen zijn ingedeeld op basis van de manier waarop lucht wordt verplaatst. Er zijn 2 indelingen: een systeemindeling volgens NPR 1088 en een meer uitgebreide indeling in het ‘kleintje Ventilatie’ van ISSO. 

Voor een hoge mate van comfort en energiezuinigheid is het belangrijk om het ventilatiesysteem af te stemmen met de isolatie en verwarming. Bestaande woningen worden meestal verwarmd met: 

• hoge temperatuurverwarming: radiatoren met een temperatuur van ongeveer 70 °C, of;
• lage temperatuurverwarming: vloerverwarming met een temperatuur van ongeveer 35 °C.

De keuze hangt af van het type warmteopwekker. Gasketels kunnen water hoger verwarmen dan warmtepompen of warmtenetten. 

Een goed geïsoleerde woning verliest minder warmte, waardoor de radiator minder heet hoeft te worden. Ook zorgt goede isolatie voor meer comfort bij ramen en buitenmuren. Tegelijkertijd heeft de verse luchttoevoer meer invloed op het comfort. Ongecontroleerde koude lucht via gevelroosters kan tocht veroorzaken, vooral in combinatie met lage temperatuurverwarming. Dit risico is te beperken met winddrukgeregelde roosters of door het rooster op een andere plek in de gevel te plaatsen. Ook helpt het als de luchtstroom niet direct op een zitplek gericht is.

Mechanische ventilatie met warmteterugwinning biedt het meeste comfort: de voorverwarmde lucht komt via plafondventielen binnen en voorkomt tocht. Bijkomend voordeel is dat de plek van deze toevoer flexibel is. Bij mechanische toevoer zonder warmteterugwinning is het wel belangrijk om rekening te houden met de plaatsing, bijvoorbeeld niet gericht op een bed of de eettafel.

Wil je als gemeente bewoners en professionele verhuurders informeren over eisen aan ventilatie en de verschillende mogelijkheden? Voor professionele verhuurders is hiervoor het Ventilatiekeur beschikbaar en geeft het Programma van Eisen voor woningventilatie richtlijnen. Bewoners kunnen voor praktische informatie terecht bij Milieu Centraal en op de website van Binnenklimaat Nederland.

• Routekaart Ventilatie en luchtdichtheid | Topsector Energie
• Isolatiemaatregelen