Hoe zorg je dat bewoners op een goede manier kunnen meepraten en meedoen? Dat iedereen kan weten wat er wanneer kan of moet gebeuren? En hoe voorkom je dat de hardste schreeuwers de meeste aandacht krijgen? Dit zijn vragen over de democratische kwaliteit van het proces. Democratische kwaliteit draagt bij aan de legitimiteit maar ook aan het draagvlak van beleid en uitkomsten.

Democratische waarden

Een belangrijke leidraad bij het goed vormgeven van participatie zijn democratische waarden. Deze kunnen helpen bij het vinden van een gebalanceerde rol voor diverse bewoners(groepen) in de wijk en een goede samenwerking tussen gemeente en gemeenschap. Dat draagt bij aan de legitimiteit, maar ook aan het draagvlak voor het beleid en de uitkomsten. We onderscheiden de volgende waarden en bijbehorende vragen:

• Inclusie: is het proces zo toegankelijk mogelijk voor alle betrokkenen?
• Transparantie: hebben alle betrokkenen inzicht in relevante gegevens, regelingen, stukken? En is helder wie, wanneer waar en hoe over spreekt en besluit?
• Deliberatie: worden besluiten genomen na een eerlijk, open gesprek met alle belanghebbenden?
• Zeggenschap: zijn de checks & balances op orde, (hoe) gaat verantwoordelijkheid samen met zeggenschap?
• Efficiency: hoeveel geld, tijd en energie vraagt het?

Democratische waarden kun je niet altijd allemaal maximaliseren. Je moet soms kiezen en soms botsen ze. Bewonersinitiatieven zijn bijvoorbeeld niet altijd voor iedereen heel toegankelijk - inclusie - maar kunnen wel zeer effectief zijn op het vlak van deliberatie. Maar veel deliberatie kan weer ten koste gaan van de efficiency. Inclusie en deliberatie zijn van belang, maar overvraag de bewoners niet: wees blij met de actievelingen. Maak met elkaar afspraken over wie welke invloed heeft en op welke manier en waar besluiten worden genomen. En let ook op de belangen van mensen die niet aan tafel zitten. 

Procedurele rechtvaardigheid

Procedurele rechtvaardigheid draagt ook bij aan de kwaliteit van een proces. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de mate waarin mensen de uitkomst van een bepaald proces aanvaarden in belangrijke mate afhangt van of zij het proces om te komen tot dit besluit als rechtvaardig ervaren. Worden de juiste procedures gebruikt en worden ze juist toegepast? Word ik betrokken bij de procedures en kan ik mijn zegje doen en de uitkomst beïnvloeden? Wordt er met de inbreng gedaan wat is beloofd? Zeker als er eigenlijk maar één reële technische oplossing beschikbaar is procedurele rechtvaardigheid van belang. Beleid wordt democratischer als belangen zorgvuldig zijn afgewogen. En beleid wordt effectiever als bewoners ook inzien dat hun belangen en zorgen zijn herkend en zorgvuldig zijn meegewogen. 

De gemeenteraad

De gemeenteraad is het hoogste - democratische - orgaan in de gemeente. Het is de gekozen volksvertegenwoordiging die namens de bewoners besluit over beleid en financiën en het algemeen belang bewaakt. Participatie houdt in dat bewoners kunnen meedenken over het gemeentelijke beleid en dat zij met hun inbreng dus ook invloed hebben op de eindbeslissing. De raad moet daarvoor de kaders stellen qua inhoud: wat mag er wel en niet uitkomen. En kosten: wie moet wat bijdragen. Maar de raad kan ook een belangrijke procesrol vervullen door te sturen en te controleren op de democratische kwaliteit van de participatie met de democratische waarden. 

Een democratische passende vorm

Er zijn heel veel manieren om bewoners te betrekken. Het is vooral lastig om te kiezen uit de vele opties. Welke manieren passen bij welke situatie? Hoe scoren ze op democratische waarden zoals toegankelijkheid, transparantie en deliberatie? Je kunt niet steeds op elke democratische waarde 100% scoren. Soms versterken deze waarden elkaar, maar ze kunnen ook tegengesteld zijn en elkaar zelfs tegenwerken. Het is de kunst om zo te variëren met vormen dat de democratische kwaliteit zo hoog mogelijk is, gegeven de situatie en mogelijkheden. Enkele voorbeelden:

• Stemmen. Stemmen scoort redelijk hoog op efficiency. Het kost bewoners weinig tijd en levert duidelijke informatie op en op transparantie, maar meestal heel laag op deliberatie. Je kunt meestal alleen een optie kiezen, zonder uitleg of een gesprek over je afwegingen.
• Cocreatie. Cocreatie is vaak niet efficiënt - kost veel tijd - en de transparantie is vaak matig. Maar qua deliberatie scoort cocreatie vaak juist hoog.
• Inspraak. Inspraak scoort hoog op inclusie - iedereen mag inspreken, maar niet iedereen kan dat - maar meestal weer laag op deliberatie. Ook is de zeggenschap van bewoners meestal niet heel hoog.
• Enquête. Een enquête bereikt snel veel bewoners - behoorlijk efficiënt - maar wordt vaak vooral ingevuld door de ‘usual suspects’ en is dus niet zo inclusief.

Verschil maken betekent dus: zo veel variatie in je vormen als nodig. Per vorm verschilt het immers welke waarde hoger ‘scoort’ en wie je daarmee het beste bereikt. Zoek daarbij naar ‘passend’ en ‘democratisch(er)’, zoek niet naar hip en nieuw.

Meer informatie

• Ga naar de pagina bewoners betrekken voor meer informatie over gedrag beinvloeden en communiceren met bewoners. 
• De participatiewijzer van Prodemos laat zien welke participatiemethoden waarvoor geschikt zijn en hoe ze scoren op democratische waarden.