De warmtetransitie is een systeemverandering. Naast nieuwe technieken zijn er nieuwe werkwijzen, samenwerkingsvormen en wettelijke kaders nodig. Van het aardgas af gaan vereist langdurige samenwerkingen tussen de betrokken partijen en gaat gepaard met grote onzekerheden. De gemeente heeft de regie in de lokale warmtetransitie, maar dat betekent niet dat zij alles zelf zou moeten of kunnen doen. In het complexe speelveld zijn vertrouwen, lef en een pragmatische blik op wat al mogelijk is cruciaal om vooruit te komen. 

Balans tussen autonomie en sturing

De warmtetransitie vraagt om veranderingen in het hele energiesysteem, van bron tot achter de voordeur. Gemeenten maken samen met betrokkenen een afweging over het benodigde draagvlak voor de besluitvorming over een warmtealternatief. Het eigenaarschap en de benodigde kennis, zijn verspreid over mensen en organisaties met verschillende uitgangssituaties en behoeften. Keuzevrijheid en lokale zeggenschap zijn daarom noodzakelijk. Tegelijkertijd is er samenhang nodig: de optelsom van de keuzes van alle betrokkenen moet 'kloppen'. Regie is - kortom - een balans tussen autonomie en sturing. 

Samenhang

Gemeenten zorgen vanuit hun regierol voor samenhang op het gebied van: 

• Waarden en belangen. Gemeenten zorgen voor een balans tussen de wensen van betrokkenen en bewaken daarbij publieke waarden en belangen. 
• Tempo. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor een realistisch tijdpad waarmee de gebouwde omgeving in 2050 aardgasvrij is.
• Het energiesysteem. De keuzes die de gemeente maakt dragen bij aan een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam energiesysteem. Daarbij gaat duurzaamheid verder dan alleen de reductie van CO2
• De investeringsagenda's van partijen in de warmteketen. Deze trajecten samenbrengen en onderling afstemmen is nodig om tempo te houden en desinvesteringen te voorkomen. 
• De lokale situatie. De gemeente laat de warmtetransitie aansluiten op andere ontwikkelingen en opgaven in de wijk in een integrale benadering.

Sturing

Deze samenhang komt tot stand via sturing. Er zijn vijf belangrijke middelen waarmee gemeenten dit kunnen doen: 

• Coördinatie. Gemeenten dragen zorg voor de samenwerking tussen de partijen die nodig zijn voor gezamenlijke oplossingen. Zij zien erop toe dat bewoners worden ontzorgd en nemen waar mogelijk informatie-en organisatiebarrières weg. 
• Participatie en communicatie. Gemeenten betrekken bewoners op een wijze waarin hun belang zichtbaar en herkenbaar wordt gearticuleerd en een plek krijgt in het proces van besluitvorming. 
• Prikkelen. Gemeenten maken technische opties of arrangementen aantrekkelijk met bijvoorbeeld subsidies en garanties. Daarmee dragen zij bij aan betaalbare oplossingen oor eindgebruikers. 
• Directe sturing. Gemeenten verplichten of verbieden acties vanuit hun rol in de vergunningverlening, en in de toekomst mogelijk wanneer er een afsluitbevoegdheid is. Met directe sturing kan de gemeente de gewenste richting van de warmtetransitie tot op zekere hoogte afdwingen. 
• Rolneming in de governance. Gemeenten nemen zelf een rol in de alternatieve warmteoplossing, als bijvoorbeeld (mede-)eigenaar of (mede-)aandeelhouder. Daarmee krijgen zij zeggenschap over de keuzes die gemaakt worden. 

Maatwerk

Regie is maatwerk en komt tot stand in samenwerking met andere partijen. Er is daarom niet één juiste aanpak om deze middelen in te zetten om samenhang te creëren. Welke aanpak effectief is, hangt af van de betrokken partners, de wijk en haar bewoners en de techniek. De behoeften veranderen ook gedurende het proces. Tussentijdse reflectie op de aanpak en de gemaakte afspraken is daarom belangrijk. Een lineair stappenplan is niet voldoende om een wijk of buurt aardgasvrij te krijgen. De gemeente zal samen met belanghebbenden zicht moeten krijgen op het gewenst toekomstbeeld voor de lange termijn. Door een route te schetsen, te leren en gezamenlijk bij te sturen vinden gemeenten en hun partners de weg naar een duurzame, betaalbare en gedragen warmtevoorziening. 

Afwegingskader 

Omdat het kiezen van een regierol lastig kan zijn is het afwegingskader voor de keuze van een regierol is opgesteld. Dit afwegingskader helpt gemeenten bij het kiezen van een strategische rol in de warmtetransitie. De keuze is onder andere afhankelijk van inhoudelijke afwegingen, de wijze waarop de gemeente wil omgaan met de omgeving en de beschikbare financiële middelen. 

Download het afwegingskader >

Meer informatie

• Lees meer over het inrichten van de interne organisatie
• Download de 12 aandachtspunten voor de regierol van de gemeente in de warmtetransitie